„Mam kolosalny problem z ludźmi, którzy nie chcą mnie zaakceptować jako mężczyznę. Czasami trafiają się osoby zbyt pomocne, na przykład, gdy wsiadam do samolotu, hostessy chcą ponieść moją torbę z saksofonami. W zakładzie fryzjerskim, w dodatku czarnym zakładzie, fryzjer zawsze pyta się kogoś innego czy na pewno chcę ściąć, aż tyle włosów. Kiedy wchodzę do hotelu zarządzanego przez białych, oni zawsze myślą, że się przewrócę i wybiję szybę, albo nie będę potrafił odebrać telefonu bez strącenia czegoś co znajduje się w pobliżu”.
Przytoczona wypowiedź Rahsaana Rolanda Kirka pochodzi z okładki płyty The Inflated Tear wydanej w 1968 roku. Lata 60. dla afroamerykańskiej społeczności to trudny czas walki o prawa obywatelskie. Szósta dekada XX wieku Kirkowi ciążyła podwójnie: z racji pochodzenia oraz utraty wzroku. Gdy dołożyć do tego niezrozumienie tworzonej przez niego muzyki, moglibyśmy uznać Rolanda Kirka za postać tragiczną, moglibyśmy, lecz tego nie uczynimy, ponieważ w jego muzyce nie słychać tragedii, lamentu, skamlenia o wolność. Rahsaan Roland Kirk wyprzedzał swój czas. Pełen determinacji i wiary w siebie kontynuował swą niezależną wizję black classical music opartą na doświadczeniach jazzu tradycyjnego. Z podobną intensywnością czerpał z dokonań awangardy, co na ogół spotykało się z niezrozumieniem – zarzucano mu brak konkretnej stylistycznej przynależności. W przeciwieństwie do niektórych jazzmanów – pomimo krytyki – do końca życia mieszkał w skonfliktowanej czarno-białej Ameryce. Niepełnosprawność autora blisko trzydziestu płyt wypełnia szpalty wielu artykułów poświęconych jego twórczości, czasem zastępując istotne wątki z kariery saksofonisty. Wstrząsająca historia z dzieciństwa – „gdy miałem rok lub dwa, pijana lub naćpana lub po prostu zła na kogoś pielęgniarka podała moim oczom za dużo lekarstwa” – otwiera rozdział snów i duchowych przemian Kirka. To właśnie we śnie Roland Kirk usłyszał swoje nowe imię – Rahsaan. Również śniąc pewnej nocy, nastoletni Roland słyszał jak gra na trzech instrumentach z rodziny instrumentów stroikowych. Dźwięk, który usłyszał we śnie, odbiegał od tego co do tej pory poznał. Po przebudzeniu, wraz z przyjacielem, Kirk wybrał się do sklepu dokładnie opisując sprzedawcy czego szuka. Instrumentami ze snu okazały się być manzello, stritch oraz saksofon tenorowy.
Dorthaan Kirk, wdowa po Rahsaanie twierdzi, że jej mąż pragnął być doceniony jako tenorzysta. Stało się inaczej. Sławę przyniosła mu symultaniczna
gra na manzello, stritchu oraz tenorze. Ktoś słusznie po latach zauważył, że aby grać partie Rahsaana Rolanda Kirka potrzebni są trzej muzycy. Doskonała technika gry autora Brights Moments, zezwalała na liczne eksperymenty z dźwiękiem; nawet po paraliżu lewej części ciała, Kirk – według opinii świadków – zachował niezwykłą witalność. Znajomi uważali Kirka za mężczyznę obdarzonego wyjątkową siłą fizyczną, co widać podczas archiwalnych występów, obwieszony trzema saksofonami, fletem poprzecznym, nosowym, drewnianym czy różnego rodzaju instrumentami perkusyjnymi, wyglądał tak jakby cały swój dobytek miał zawsze przy sobie. W skład jego scenicznego wyposażenia wchodził również kasetowy rejestrator dźwięku.
Drugi wylew pokrzyżował plany Kirka dotyczące osiągnięcia pełnej artystycznej i ekonomicznej niezależności. Na kartach jazzowej historii zapisał się jako geniusz o fascynującej osobowości, i muzycznej otwartości na muzykę trzech czasowych przedziałów: przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Jego dziedzictwo kultywowane przez Dorthaan Kirk oraz współczesnych artystów. Nie da się przejść obok jego twórczości obojętnie – Kirk wciąż ma wiele do zaoferowania słuchaczom nawet tym, którzy urodzili się już po 1977 roku, a więc po śmierci Muzyka. Liczne reedycje jego płyt winylowych dają szansę na odkrycie niejednoznacznego brzmienia i muzycznej filozofii autora, o którym nie powinniśmy zapomnieć.
Jędrzej Siwek (www.phono.pl)
Artykuł został opublikowany w magazynie JazzPRESS z września 2011 r.
